انواع ناهنجاری های فک

انواع ناهنجاری‌ های فکی ممکن است در ساختار یا قرارگیری فک‌ ها و دندان‌ ها مشکل ایجاد کند. در این ناهنجاری ممکن است؛ مفصل فکی با مشکل روبرو شود که با تورم، درد و اختلال در حرکت دادن فک همراه است. دکتر مهدی ابریشمی متخصص جراحی فک و صورت در اصفهان، انواع ناهنجاری های فک را توضیح می دهند.

اکلوژن دندان چیست؟

به طرز قرار گرفتن دندان‌ ها و فک‌ ها هنگام جفت شدن با یکدیگر اکلوژن می‌ گویند. اگر فک‌ ها با تراز باشند و هماهنگی درستی داشته باشند و دندان‌ ها نیز هم تراز باشند؛ اکلوژن طبیعی و نرمال گویند.

ولی مشکل زمانی به وجود می آید که دندان‌ ها به صورت نامنظم در دهان قرار گیرند و فک ها با یکدیگر هماهنگ نباشند. اکلوژن فک و دندان‌ ها تاثیر زیادی در چهره و حالت صورت دارد؛ به ویژه در حالت نیمرخ وضعیت اکلوژن کاملا به چشم می‌ آید و واضح است.

انحراف فک

انحراف فک که به عنوان انحراف مفصلی معروف است به نوعی از ناهنجاری فکی می گویند که هنگام قرار گرفتن فک ها بر روی یکدیگر، یکی از فک‌ ها به سمت جلو و دیگری به سمت عقب منحرف می‌ شود. این مشکل ممکن است به علت مشکلات در مفصل فکی ایجاد شود.

انحراف فک ممکن است از مشکلات مختلفی ناشی شود از جمله:

• ناهنجاری‌ های ساختاری فک
• مشکلات در مفصل فکی

این مشکل می‌ تواند باعث بروز علائمی مانند درد، تورم، محدودیت در حرکت فک، مشکلات در خوردن و حتی مشکلات در گفتار شود. درمان انحراف فک ممکن است شامل استفاده از  دستگاه‌ های ارتودنسی، جراحی مفصل فکی یا دندان‌ پزشکی ترمیمی باشد؛ که بسته به شدت و علت مشکل، پزشک معالج تصمیم می‌ گیرد کدام درمان مناسب تر است.

انواع ناهنجاری فکی

ناهنجاری‌ فکی هر یک با عوامل مختلف و تأثیرات متفاوت می‌ توانند به دسته‌ های مختلفی تقسیم شوند. در اینجا چند نمونه از انواع ناهنجاری‌ های فکی ذکر شده است:

ناهنجاری فک پایین Mandibular Hypoplasia

ناهنجاری فک پایین وضعیتی است که در آن فک پایین کمتر از اندازه‌ ی معمول توسعه یافته است. این مشکل می‌ تواند به دلیل ژنتیک یا عوامل دیگر مانند عفونت‌ ها یا مصرف داروهای خاص ناشی شود.

در بسیاری از موارد، ناهنجاری فک پایین باعث بروز مشکلاتی در اعضای بدن مانند موارد زیر می شود:

• دستگاه تنفسی
• گوش‌ ها
• آپنه خواب و مشکلات در خواب به دلیل تنگی مسیر هوایی
• تحت تاثیر قرار دادن ظاهر صورت
• مشکلات در گفتار و روابط اجتماعی
• ایجاد اختلال در سایر ناحیه‌ های سر و صورت 

به طور کلی، درمان ناهنجاری فک پایین و جراحی چانه در اصفهان توسط دکتر مهدی ابریشمی، ممکن است شامل ترکیبی از روش‌ های مختلف، از جمله جراحی فک، درمان ارتودنسی، و درمان‌ های مربوط به مشکلات تنفسی و گفتاری باشد.

ناهنجاری فک بالا یا میکروگناتیا (micrognathia)

ناهنجاری فک بالا وضعیتی است که در آن فک بالایی (ماکسیلا) از اندازه معمول بیشتر است یا به نحوی نامتعادل با فک پایینی (ماندیبول) قرار گرفته است. این عارضه ممکن است به صورت طبیعی و مادرزادی یا در نتیجه‌ عوامل مختلف مانند عوامل ژنتیکی، محیطی، یا عوارض بیماری‌ هایی مانند بیماری‌ های غدد فوق کلیه (مانند آکرومگالی) رخ دهد.

ناهنجاری فک بالا می‌ تواند عوارض مختلفی بر روی سلامتی بدن داشته باشد؛ از جمله:

• مشکلات تنفسی
• مشکل در خوردن 
• اختلال در صحبت کردن
• درد در ناحیه فک و سر
• مشکلات دندانی
• تاثیر بر روی ظاهری و زیبایی صورت

همچنین به گفته دکتر مهدی ابریشمی متخصص در جراحی تروماهای فک و صورت در اصفهان، اگر استخوان فک بالایی بزرگتر باشد؛ باعث می شود تا فشار بیشتری بر روی دندان‌ ها وارد شود. درمان ناهنجاری فک بالا ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. درمان‌ با ارتودنسی
2. جراحی تغییر شکل فک
3. ترکیبی از دو روش ارتودنسی و جراحی فک
4. یا درمان بیماری‌ هایی که ممکن است عوارض آن ها ناهنجاری در فک بالا باشد.

انواع مختلف مال اکلوژن

مال اکلوژن بر اساس مقدار ناهماهنگی به 3 دسته تقسیم بندی می شوند. این دسته‌ بندی ها توسط دندان پزشک انگلیسی “ادوارد اچ. انگل” در سده ۲۰ میلادی ابداع شده است و برای توصیف موقعیت نامناسب دندان‌ ها و فک‌ ها استفاده می‌ شود که بسته به شدت کم تا زیاد در کلاس های 1 تا 3 نام گذاری می شوند:

مال اکلوژن کلاس ۱

در اکلوژن کلاس ۱، فک بالا (ماکسیلا) و فک پایینی (ماندیبول) نسبت به هم در موقعیت نرمال هستند؛ اما مشکل در وضعیت دندان‌ ها است که معمولاً با مشکلاتی مانند تراکم دندانی، فاصله بین دندان‌ ها، یا اکلوژن نامناسب دندان‌ ها همراه است.

مال اکلوژن کلاس 2 Retrognathism

دسته دوم که به آن رتروگناتیسم، عقب بودن فک (رتروگناتیا Retrognathia) نیز گفته می شود؛ زمانی اتفاق می افتد که دندان های فک بالا یا کلا خود فک بالا جلوتر از فک پایین قرار گرفته است. البته لازم به ذکر است که در حالت نرمال، فک بالا چند میلی متر از فک پایین جلوتر است. اما زمانی تبدیل به ناهنجاری کلاس 2 می شود که به صورت غیر طبیعی فک بالا بسیار جلوتر از فک پایین باشد.

مال اکلوژن کلاس 3

مال اکلوژن کلاس III، زمانی اتفاق می افتد که دندان های فک پایینی (ماندیبول) به طور نسبی خیلی جلوتر از دندان های فک بالا (ماکسیلا) قرار گرفته باشند. این مساله معمولا به عنوان پروگناتیسم (Prognathism) یا آندربایت نیز شناخته می شود. درمان این مشکل با ارتودنسی یا جراحی فک انجام می شود.

کراس بایت (Crossbite)

زمانی که دندان‌ های فک بالا و پایین در حال بسته شدن باشند؛ یک یا چند دندان از فک بالا داخل دندان‌ های فک پایینی قرار می‌ گیرند یا برعکس.

به این معنا که دندان‌ های بالا و پایین با یکدیگر در موقع بسته شدن فک، به طور نادرست تماس می‌ یابند. این مشکل ممکن است در دندان‌ های طرفین (کراس بایت جانبی) یا در دندان‌ های مقابل (کراس بایت جلویی) رخ دهد.

دیپ بایت (Deep bite)

دیپ بایت جز دسته مال اکلوژن کلاس II است و به این معنی است که دندان های جلویی بالایی بیشتر از حد نرمال، دندان های پایینی را می پوشانند.

در دیپ بایت های خفیف، دندان‌های بالایی یک تا دو میلیمتر بیشتر از حد نرمال، روی دندان های پایینی همپوشانی دارند.

در دیپ بایت های شدید، دندان‌ های بالایی ممکن است به طور کامل دندان‌ های پایینی را بپوشانند.

اپن بایت (Open bite)

در این حالت، دندان‌ های فک بالا و فک پایین، هنگام بسته شدن دهان بر روی یکدیگر قرار نمی گیرند. این مشکل می‌ تواند باعث مشکلات در گفتار، خوردن و حتی در برخی موارد تنفس شود. اپن ‌بایت معمولا به دلیل 4 وضعیت زیر ایجاد خواهد شد:

1. مکیدن انگشت شست یا پستانک
2. فشار ناشی از زبان در بین دندان های قدامی بالا و پایین در طولانی مدت
3. اختلال مفصل تمپورومندیبولار TMJ
4. مشکل اسکلتی با منشا ژنتیکی 

بزرگی فک بالا Maxillary protrusion

در بعضی موارد ممکن است فک بالا بزرگ و جلوتر از فک پایین قرار گرفته باشد. این وضعیت طبیعی نیست و وقتی که فک بالایی (ماکسیلا) به طور نسبی بیشتر از حد معمول بزرگ باشد؛ ماکروگناتیسم ماکسیلاری رخ می‌ دهد.

در این صورت برای عقب بردن فک بالا می بایست از دستگاه های خارج دهانی به نام هدگیر (Headgear) استفاده کرد تا از رشد زیاد فک بالا جلوگیری کرد.

کوچکی فک بالا

کوچکی فک بالا که به عنوان میکروگناتیسم ماکسیلاری نیز شناخته می‌ شود به وضعیتی می گویند که فک بالایی (ماکسیلا) کوچک تر از حد معمول باشد.

بزرگی فک پایین Mandibular Prognathism

وقتی که فک پایینی (ماندیبول) به طور نسبی بزرگتر از حد معمول باشد؛ ناهنجاری بزرگی فک پایین رخ می‌ دهد. این وضعیت ممکن است با مشکلاتی مانند اختلال در جویدن غذا و صحبت کردن، ناهنجاری‌ های دندانی، درد در ناحیه فک و سر، و اختلالات تنفسی همراه باشد.

کوچکی فک پایین Mandibular deficiency

در صورتی که فک پایین بیمار کوچک باشد و یا رشد آن کمتر از مقدار معمول باشد؛ به آن کوچکی فک پایین می گویند؛ که می بایست با کمک دستگاه های فانکشنال فک پایین را به سمت جلو هدایت کرد.

علل کوچکی فک پایین می‌ تواند شامل عوامل ژنتیکی، نقص‌ های رشد و توسعه فک، عوارض جراحی یا صدمات، و عوامل محیطی مانند نقص‌ های تغذیه باشد.

ناهنجاری فک در کودکان

معمولا این نوع از ناهنجاری های فک در کودکان چندان شایع نیست اما ممکن است برخی والدین نسبت به این عارضه دغدغه داشته باشند. به کوچک بودن فک پایین کودک، ناهنجاری فک در اطفال گفته می شود.

به طور معمول فک پایین از بدو تولد، کوچک است اما به مرور زمان و با رشد استخوان ها فک نیز رشد کرده و بزرگ می شود. اما در مواردی که رشد فک کامل نشود؛ ممکن است برای کودک مشکلاتی در تنفس، خوردن و آشامیدن و خوابیدن ایجاد شود.

اگر به این مسئله مشکوک هستید و در کودک خود علائمی که در بالا گفته شد را مشاهده می کنید؛ می توانید با متخصص ارتودنسی و ناهنجاری های فک و صورت مشاوره کنید و از متخصص ارتودنسی بخواهید که رشد فک پایین کودک را بررسی کند.

در پایان

انواع ناهنجاری های فک ممکن است از نظر نوع، شدت و علت متفاوت باشند. برخی از انواع رایج ناهنجاری‌ های فکی عبارتند از:

• پروگناتیسم (Prognathism)
• رتروگناتیسم (Retrognathism)
• اکلوژن (Malocclusion) شامل اورجت (Overjet)، کراس بایت (Crossbite)، دیپ بایت (Deep Bite) و اپن بایت (Open Bite) می باشد.
• مالوئوکلوژنی (Malocclusion) ترکیبی از اکلوژن، پروگناتیسم، و سایر نوع‌های ناهنجاری فکی
• اکلوژن یا مالدیوکلوژنی

که در این مطلب به طور کامل به توضیح هر یک از این ناهنجاری ها پرداختیم.